Centralized là gì? Mỗi quốc gia trên thế giới đều có cách quản lý và xây dựng hệ thống kinh tế riêng biệt, miễn sao phù hợp với mục tiêu và lợi ích mà Chính Phủ muốn đạt được. Trong đó, hai hệ thống phổ biến nhất hiện nay là Centralized Economy và Decentralized Economy. Vậy Centralized Economy là gì và Centralized Economy là gì? Để biết được quốc gia của bạn đang phát triển theo mô hình kinh tế nào, hãy đọc kỹ các đặc điểm kinh tế được chia sẻ qua đây nhé!
Giới thiệu về Centralized Economy – Nền kinh tế Centralized là gì?
Centralized là gì?
Trước khi nắm chắc các đặc điểm về Centralized – nền kinh tế tập trung, bạn cần biết khái niệm Centralized là gì?
Nền kinh tế Centralized có thể được gọi bằng hai tên gọi khác như: Command Economy hoặc Centrally Planned Economy. Những cái tên này đều mang nghĩa nền kinh tế tập trung. Trong nền kinh tế tập trung, các nhà xưởng, đất đai, tài nguyên và các nguồn lực về kinh tế nói chung đều thuộc sở hữu của nhà nước. Chính phủ sẽ là đơn vị có quyền lực tối cao nhất với vai trò quyết định tất cả các vấn đề liên quan đến nền kinh tế. Nói một cách đơn giản, chính phủ sẽ quyết định sản xuất những sản phẩm gì, theo hình thức nào, sản xuất cho ai tiêu dùng, giá cả của sản phẩm ra sao,…. Chính phủ cũng sẽ phân bổ vốn và các nguồn lực kinh tế khác như thế nào cho phù hợp.
Trong nền kinh tế tập trung, chính phủ giữ vai trò cao nhất, chịu trách nhiệm đưa ra các quyết định kinh tế một cách tập trung và thống nhất. Mục đích là để phân bổ và sử dụng các nguồn lực xã hội một cách hợp lý và hiệu quả hơn doanh nghiệp, cá nhân hoặc bất kỳ tổ chức nào khác. Đây là đặc điểm cơ bản nhất của mô hình kinh tế tập trung.
Sự không giống nhau giữa hai nền kinh tế: tập trung và thị trường nằm trong quyền kiểm soát và quyền sản xuất. Đối với nền kinh tế Centralized, nhà nước kiểm soát hoàn toàn quá trình sản xuất và phân bổ nhân lực/ nguồn lực. Ngược lại, ở nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp tư nhân có quyền tự do kinh doanh và cạnh tranh.
Mặc dù vậy, trong nền kinh tế tập trung vẫn còn một bộ phận nhỏ doanh nghiệp được quyền sản xuất và hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, chủ sở hữu của những doanh nghiệp này phải chịu trách nhiệm và đảm bảo lĩnh vực kinh doanh nằm trong khuôn khổ điều hành của nhà nước. Những doanh nghiệp này có đặc quyền quyền cung cấp một số dịch vụ, hàng hóa thiết yếu.
Đối với nền kinh tế tập trung, có 4 đặc điểm chính như sau:
- Thứ nhất, chính phủ đưa ra các quyết định kinh tế và kiểm soát toàn bộ khâu sản xuất.
- Thứ hai, nhà nước quyết định cách thức phân bổ và sử dụng tất cả các nguồn lực.
- Thứ ba, chính phủ định giá cuối cùng cho tất cả các dịch vụ, hàng hóa.
- Thứ tư, nhà nước đưa ra các quyết định, có ảnh hưởng cục bộ đến hoạt động và phát triển của xã hội.
Trong tất cả các quốc gia nói chung, các chính phủ thường tránh áp dụng mô hình kinh tế tập trung hoàn toàn bởi nó không đề cao nhu cầu cũng như mong muốn của người tiêu dùng. Lợi ích của mô hình Centralized thường tập trung vào chính phủ thay vì nhu cầu thực tế của xã hội. Hầu hết các quốc gia đều lựa chọn kết hợp giữa kinh tế tập trung và kinh tế thị trường để có thể đảm bảo các dịch vụ công và bảo vệ giá cả. Đồng thời phát triển tốt nền kinh tế thị trường cũng như nhu cầu người tiêu dùng.
Điểm mạnh và điểm yếu của Centralized Economy là gì?
Điểm mạnh của Centralized Economy là gì?
Giá cả sẽ được kiểm soát chặt chẽ trong Centralized Economy
Trong nền kinh tế tập trung, cung và cầu không được quyết định bởi thị trường mà do chính phủ kiểm soát. Vì vậy, chính phủ sẽ đặt ra các quy định về giá cả phù hợp với người dân trong xã hội. Điều này đồng bộ hóa mức giá ở mức vừa phải để người tiêu dùng bình thường có khả năng mua được những hàng hóa họ cần.
Lợi ích của hành động này là tạo ra một hệ thống tương đối hoàn hảo, nơi mà ai cũng sử hữu được món đồ họ mong muốn mà không còn sự phân biệt giai cấp giữa người giàu và người nghèo. Điều này nhằm thúc đẩy sự bình đẳng về quyền sở hữu đối với mọi người trong xã hội. Tuy nhiên, thực tế khó có thể đạt được sự bình đẳng hoàn toàn do nhiều yếu tố khác ảnh hưởng. Vì vậy có thể nói, mô hình này vẫn còn những hạn chế nhất định.
Không có phân chia cấp bậc bất bình đẳng về kinh tế
Trong nền kinh tế có phần đặc thù này, những người nắm giữ các vị trí lãnh đạo cao cấp trong bộ máy nhà nước là những người duy nhất có cơ hội làm giàu nhờ vào quyền lực và địa vị của mình. Dù vậy, giá trị tài sản thực sự của họ vẫn chịu sự giám sát và kiểm soát chặt chẽ từ phía nhà nước.
Yếu tố này mang lại lợi ích đáng kể cho mọi người, giúp tất cả mọi người tiếp cận công bằng đối với các nhu cầu cơ bản của cuộc sống. Nhiều ý kiến cho rằng sự chênh lệch về tài sản trong nền kinh tế tập trung là không đáng kể, không quá lớn so với các nền kinh tế thị trường tự do, nơi khoảng cách giàu nghèo rất sâu sắc. Tuy nhiên, thực tế lại cho thấy vẫn tồn tại tình trạng bất bình đẳng trong phân phối của cải và quyền lực, ngay cả trong các nền kinh tế theo mô hình tập trung.
Không có sự trùng lặp trong việc phân chia nguồn lực
Nền kinh tế tập trung hướng tới hiệu suất tối đa trong sản xuất và phân phối hàng hóa. Điều này mang lại ưu thế nhất định vì toàn bộ hàng hóa cung cấp cho người tiêu dùng đều đến từ bộ máy nhà nước. Thay vì kiểm soát nhiều doanh nghiệp trong một lĩnh vực giống nhau, chỉ cần kiểm soát và theo dõi một doanh nghiệp nhà nước là đủ.
Hãy nhớ lại những lần bạn đi siêu thị để tìm kiếm một sản phẩm bất kỳ. Bạn có choáng ngợp bởi vô số thương hiệu khác nhau cùng cung cấp một sản phẩm trên cùng một kệ hàng? Trong nền kinh tế tập trung, thay vì khuyến khích sự mở rộng của các thương hiệu, hệ thống này hướng đến việc sử dụng các nguồn lực một cách hiệu quả hơn khi đưa ra quyết định lựa chọn thiết yếu.
Tỷ lệ phần trăm số người thất nghiệp thấp hơn một số hệ thống kinh tế khác
Bởi vì chính phủ là người quản lý các doanh nghiệp trong nền kinh tế tập trung, nên họ cũng chịu trách nhiệm về tỷ lệ thất nghiệp chung của toàn xã hội. Bạn có thể thấy được rằng việc làm luôn được đảm bảo trong hệ thống này, bởi mục tiêu hàng đầu của nhà nước là đảm bảo tất cả người dân trong độ tuổi lao động đều có công ăn việc làm.
Mặc dù bạn không làm việc ngành nghề, công việc mà bản thân yêu thích nhưng bạn sẽ được làm một công việc phù hợp. Bởi chính phủ sẽ nỗ lực hỗ trợ bạn tìm kiếm vị trí việc làm thích hợp với năng lực và trình độ của bạn.
Ngay cả trong nền kinh tế tập trung, bạn vẫn có thể bắt gặp những người theo đuổi đam mê nghệ thuật như ca sĩ, nhạc sĩ. Họ vẫn có cơ hội tham gia và phát triển trong hệ thống kinh tế tập trung. Tuy nhiên, điểm khác biệt then chốt giữa mô hình kinh tế tập trung và các mô hình kinh tế khác đó là chính phủ nắm quyền quyết định thay đổi vị trí công tác của họ nếu cho rằng điều đó có lợi hơn cho xã hội.
Ví dụ, một nhạc sĩ có thể bị chuyển sang làm công nhân sản xuất giấy ăn nếu nhà nước cho rằng công việc đó cần nhân lực và quan trọng hơn. Trong trường hợp nhà nước nhận định việc sản xuất giấy ăn không còn mang lại lợi ích cho xã hội, họ có thể chuyển đổi bạn sang một vị trí khác phù hợp hơn.
Centralized Economy loại bỏ những điều thừa thãi trong hệ thống
Trong nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp liên tục đưa ra các chiến lược và dự án mới nhằm cạnh tranh nhau và thu hút người tiêu dùng. Người tiêu dùng chính là động lực mạnh mẽ thúc đẩy sự đổi mới và phát triển. Trong khi đó, nền kinh tế tập trung lại không khuyến khích sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp. Thay vào đó, nhà nước thực hiện kiểm soát và phân bổ nguồn lực. Vì vậy mà các doanh nghiệp không cần cạnh tranh để thu hút người tiêu dùng.
Hệ thống này ngăn chặn tình trạng lãng phí khi sản xuất ra các sản phẩm kém chất lượng, không đáp ứng nhu cầu người dùng ngay từ đầu. Tuy nhiên, thiếu vắng cạnh tranh cũng khiến các doanh nghiệp không có động lực để đổi mới và nâng cao chất lượng sản phẩm. Mặc dù lý thuyết là vậy, nhưng trên thực tế, có thể thấy lãng phí và kém hiệu quả vẫn có thể xảy ra trong nền kinh tế tập trung. Vì vậy mà phía nhà nước luôn nỗ lực cải tiến và nâng cao quy trình sản xuất, phân phối để giảm thiểu tối đa chi phí. Tuy nhiên, thực sự rất khó tìm thấy một doanh nghiệp hoàn thành tốt vai trò sản xuất và nghiên cứu đổi mới đồng thời.
Phân phối được cải thiện trong hệ thống Centralized Economy
Khi cơn bão Maria chính thức “tàn phá” Puerto Rico, hòn đảo này đã phải đối mặt với sự chậm trễ và thiếu hụt trong công tác cứu trợ từ chính phủ liên bang ngay cả khi là một phần lãnh thổ của Hoa Kỳ. Nguyên nhân của sự “bỏ rơi” này đến từ suy nghĩ của cựu tổng thống Mỹ Donald Trump. Cựu tổng thống nói rằng: Puerto Rico là một hòn đảo nằm cách xa lục địa Hoa Kỳ và việc vận chuyển hàng cứu trợ gặp nhiều khó khăn.
Hơn 1/3 người dân cư trú tại đảo nộp đơn xin trợ cấp thiên tai đã bị từ chối vì họ không có bảo hiểm tài sản. Quá trình phục hồi sau thảm họa diễn ra chậm chạp, khiến cho nhiều người dân phải sống trong cảnh thiếu thốn và khó khăn. Hệ thống y tế cũng bị ảnh hưởng nặng nề, với nhiều bệnh viện thiếu trang thiết bị và nhân lực.
Trong nền kinh tế tập trung, nhà nước có thể giải quyết vấn đề cứu trợ thiên tai dễ dàng hơn. Chính phủ có đầy đủ phương tiện và nguồn lực để huy động, hỗ trợ kịp thời cho bất kỳ khu vực nào gặp thiên tai. Các doanh nghiệp nhà nước có thể nhanh chóng tăng năng suất để sản xuất một lượng lớn hàng hóa cung cấp cho người dân bị ảnh hưởng. Quá trình này giúp rút ngắn thời gian đáp ứng nhu cầu cấp bách hơn so với các hệ thống kinh tế khác.
Ai cũng có cơ hội để theo đuổi ước mơ và mục tiêu của mình
Mục tiêu cơ bản nhất của nền kinh tế tập trung là loại bỏ mong muốn, nhu cầu của bản thân trong đời sống và công việc. Thay vì tự do lựa chọn công việc, bạn sẽ được chính phủ phân công công việc phù hợp với năng lực và nhu cầu của xã hội. Ngoài ra, chính phủ sẽ chịu trách nhiệm đảm bảo cung cấp nhà ở cho tất cả mọi người, tuy nhiên bạn không được quyền lựa chọn nơi sinh sống. Tóm lại, đối với nền Centralized Economy, hệ thống hướng tới mục tiêu bình đẳng, nghĩa là tất cả mọi người đều có cơ hội tiếp cận các nhu cầu cơ bản như công việc, nhà ở và giáo dục và không có một nhóm người nào được ưu ái hơn hoặc một nhóm người nào thua thiệt hơn.
Một nền giáo dục mới trong hệ thống Centralized Economy
Kh quốc gia áp dụng hệ thống Centralized Economy, chính phủ đưa ra các yêu cầu về kiến thức, kỹ năng cần thiết đối với người lao động. Vì vậy, mọi người đều phải cố gắng trau dồi sức khỏe cũng như kiến thức để nâng cao năng suất lao động cho hệ thống.
Tuy nhiên, sẽ có những hạn chế nhất định về sự lựa chọn ngành nghề do nhà nước quy định. Thời gian học tập cũng bị kiểm soát vì người lao động phải cân bằng giữa học và làm. Nếu muốn có bằng cấp cao, mô hình kinh tế tập trung này có thể hỗ trợ tốt cho bạn nhờ sự đầu tư của nhà nước cho giáo dục.
Điểm yếu của hệ thống Centralized Economy là gì?
Hiệu quả của hệ thống Centralized Economy không cao
Do không có mục tiêu lợi nhuận và giá cả do nhà nước quy định. Vì vậy mà các doanh nghiệp nhà nước không có động lực để cải tiến quy trình sản xuất, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Điều này dẫn đến chi phí sản xuất cao, sản phẩm kém chất lượng hơn so với thị trường doanh nghiệp cạnh tranh khốc liệt tại các nền kinh tế khác.
Tình trạng này làm suy yếu chất lượng cuộc sống của người dân, nhất là các hộ gia đình có thu nhập thấp. Họ không có sự lựa chọn phù hợp khi mua mặt hàng tiêu dùng thiết yếu. Phần lớn buộc phải sử dụng các sản phẩm do doanh nghiệp nhà nước sản xuất độc quyền cung cấp, bất kể chất lượng có kém cỏi hay không đáp ứng nhu cầu.
Còn nhiều sự lãng phí trong hệ thống Centralized Economy
Mặc dù mục tiêu của nền kinh tế tập trung là loại bỏ sự lãng phí và đồng đều hóa nền kinh tế. Nhưng trên thực tế, nó vẫn không hoàn toàn ngăn chặn được tình trạng lãng phí các nguồn lực.
Có nhiều chiến lược phù hợp để vận hành mô hình kinh tế thị trường hiệu quả hơn, bởi các quan chức chính phủ luôn phải giám sát chặt chẽ các doanh nghiệp để đảm bảo họ tuân thủ các quy định của nhà nước.
Điều này dẫn tới lo ngại về tốn kém nhân lực và tiền bạc, do các cơ quan trung gian vận chuyển các đơn đặt hàng của nhà nước chưa được thực hiện và lên kế hoạch một cách bài bản.
Người tiêu dùng không có nhiều sự lựa chọn trong xã hội
Trong nền kinh tế tập trung, hầu hết mọi doanh nghiệp đều chịu sự kiểm soát của nhà nước. Doanh nghiệp bị bó buộc trong các khuôn khổ, quy định của nhà nước mà không thể phát triển và đưa ra quyết định của doanh nghiệp. Cho dù bạn có những ý tưởng sáng tạo, cải tiến chất lượng sản phẩm và dịch vụ tốt đến đâu thì cũng phải chịu sự giám sát nghiêm ngặt của chính phủ.
Ngay cả khi kế hoạch của bạn được chấp thuận, bạn cũng không được can thiệp vào quá trình thực thi. Người tiêu dùng chỉ được phép lựa chọn những sản phẩm, dịch vụ mà chính phủ cho phép. Mọi thứ vượt quá khuôn khổ đều bị coi là vi phạm pháp luật.
Đa phần hệ thống Centralized Economy sẽ bị giới hạn quyền cá nhân
Mục tiêu của hệ thống Centralized Economy là làm tất cả mọi người tuân thủ và hoàn thành những mục tiêu được đề ra bởi chính phủ. Thường thì, cá nhân sẽ gặp hạn chế và không được tự do theo đuổi lợi ích cá nhân trong nền kinh tế Centralized. Dù bạn có được phép tham gia vào các hoạt động, bạn vẫn có thể mất quyền lợi của mình bất kể khi nào.
Chính phủ sẽ chỉ định bạn tham gia vào các lĩnh vực mà họ cần nguồn lao động. Nếu có thiếu hụt lao động ở một lĩnh vực nào đó, bạn có thể được giao việc ở đó cho đến khi có quyết định mới về các vị trí cần bổ sung.
Quyền lực tuyệt đối và hạn chế tự do
Chính phủ là người duy nhất có quyền đưa ra quyết định trong hệ thống kinh tế tập trung. Việc phản biện hay đưa ra ý kiến trái chiều hầu như không được phép. Mọi hoạt động, kể cả việc thu thập ý kiến trái chiều, đều được tổ chức bởi chính phủ và phục vụ mục đích của họ. Ví dụ như cho người dân thấy rằng chính phủ có để tâm và lắng nghe ý kiến của người dân. Tuy nhiên, đây chỉ là một ý kiến nhỏ được chính phủ lựa chọn công bố trong hàng trăm, hàng nghìn phản ánh khác của người dân.
Nhìn chung, trong hệ thống kinh tế này, chính phủ nắm giữ quyền lực thống trị tuyệt đối trong xã hội. Họ có thể ban hành luật cấm bất kỳ điều gì họ muốn. Những ý tưởng vượt ra ngoài khuôn khổ do chính phủ đặt ra có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng như bị giám sát, tù tội, hoặc thậm chí tệ hơn. Cũng chính vì vậy mà khả năng sáng tạo cũng như đổi mới của người dân bị kìm hãm, tất cả đều là vì sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ.
Kiểm soát thông tin và cảm nhận của người dân
Hệ thống kinh tế tập trung cho phép chính phủ kiểm soát toàn bộ thông tin được truyền tải đến người dân. Vì vậy mà người dân bị hạn chế trong việc tiếp nhận thông tin vì chính phủ là nguồn thông tin duy nhất. Người dân không được quyền tiếp nhận các thông tin ngoài luồng, trừ khi được sự chấp thuận từ chính phủ.
Hệ thống Centralized sẽ cung cấp những thông tin cơ bản cho người dân và cung cấp nhiều thông tin khác nhau trong một ngày. Chính vì vậy mà người dân trong hệ thống này thường cảm thấy mình “giàu có” thông tin hơn so với những nền kinh tế khác. Ngoài ra, họ cũng cho rằng mình giàu có hơn so với những người dân đang vận hành nền kinh tế thị trường.Tuy nhiên, họ lại không nhận ra rằng trong nền kinh tế mà Chính Phủ nắm giữ quyền lực tuyệt đối này, những quan chức cấp cao có thể “bóp méo” giá trị tài sản và thu nhập cá nhân. Vì vậy mà việc so sánh mức sống giữa các quốc gia trở nên thiển cận và thiếu tính thực tế.
Biểu tình và bất đồng quan điểm
Hệ thống tập trung kiểm soát thông tin, khiến phe đối lập khó khăn trong việc truyền tải ý kiến. Biểu tình có thể là cách duy nhất để phe đối lập thể hiện quan điểm và đấu tranh cho tiếng nói của họ. Đối với hành động biểu tình này có thể bị Chính Phủ xem là phản động hoặc khủng bố. Tất cả các ý kiến trái chiều từ phe đối lập có thể bị gán mác “làm xôn xao dư luận” và bị đàn áp. Mâu thuẫn giữa phe đối lập và chính phủ dẫn đến tình trạng bất ổn, quyền kiểm soát ngày càng củng cố hơn, song hành với đó là siết chặt cuộc sống người dân hơn.
Thu nhập của người lao động bị giới hạn
Hệ thống kinh tế tập trung hướng đến đảm bảo nhu cầu cơ bản cho người dân. Nghĩa là các nhu cầu như ăn uống – nơi ở – sinh hoạt. Tuy nhiên, hệ thống không cam kết về thu nhập cố định cho người lao động. Mọi người có thể nhận được mức thu nhập cơ bản để đáp ứng nhu cầu thiết yếu. Tuy nhiên, khả năng kiếm thêm thu nhập và cải thiện đời sống sẽ bị hạn chế bởi quy định từ Chính Phủ.
Thu nhập của người lao động được quy định bởi nhà nước dựa trên năng suất, trình độ và vị trí công việc. Nếu người lao động không hoàn thành đúng chỉ tiêu nhà nước quy định, Nhà nước sẽ giảm bớt nguyên vật liệu mà bạn có thể nhận. Việc kiểm soát này giúp đảm bảo nguồn cung hàng hóa thiết yếu cho xã hội. Hệ thống này giúp duy trì sự ổn định trong nền kinh tế.
Tỷ lệ hộ nghèo tăng lên trong hệ thống Centralized Economy
Hệ thống kinh tế tập trung hướng đến mục tiêu nâng cao mức sống cho tất cả mọi người. Vì vậy mà hệ thống này cố gắng tạo ra sự cân bằng trong thu nhập giữa các tầng lớp xã hội. Tuy nhiên, hành động này của Chính Phủ có thể mang lại những hệ lụy không mong muốn. Điển hình như suy giảm giá trị công việc và dẫn đến tình trạng thất nghiệp. Việc thiếu động lực và sự cạnh tranh có thể khiến nhiều hộ gia đình nằm trong danh sách nghèo đói của quốc gia.
Thực tại này có thể dễ dàng phân tích trong thực tế, khi mà tình trạng lạm quyền gần như là tuyệt đối với hệ thống tập trung quyền lực vào tay một số ít người. Vì vậy mà Centralized Economy không bao giờ mang lại một xã hội hoàn hảo, công bằng và minh bạch như những gì nó hướng tới. Thậm chí, nếu không chịu đổi mới và cải cách, xã hội sẽ ngày một tăng cao tỷ lệ nghèo đói và thất nghiệp.
Ví dụ về hệ thống Centralized Economy
Hệ thống kinh tế tập trung, hay còn gọi là hệ thống kinh tế chỉ huy, là hệ thống mà chính phủ đóng vai trò chủ đạo trong việc phân bổ nguồn lực và ra quyết định kinh tế. Hệ thống Centralized Economy chính là một nét đặc trưng của các quốc gia xã hội cộng sản. Điển hình như các quốc gia như: Triều Tiên, Cuba và Liên Xô cũ. Những quốc gia này đều thể hiện một hệ thống kinh tế được điều hành một cách tập trung, nơi chính phủ đóng vai trò quyết định chính trong việc quản lý và phân phối tài nguyên và sản xuất.
Trong khi đó, Trung Quốc đã có sự cải cách sau nhiều năm áp dụng hệ thống Centralized Economy. Đó là đan xen, bù trừ ưu nhược điểm của mô hình kinh tế thông qua hai yếu tố: tư bản và cộng sản.
Giới thiệu Decentralized Economy – Decentralized là gì?
Decentralized là gì?
Decentralized Economy là gì? Decentralized Economy có giống Centralized Economy hay không?
Decentralized Economy được hiểu là hệ thống kinh tế phi tập trung. Hệ thống kinh tế này hoạt động và điều phối kinh tế không dựa vào một trung tâm quyền lực duy nhất. Thay vào đó, quyền lực ra quyết định được phân tán giữa các đại lý kinh tế độc lập. Các đại lý này có thể là các doanh nghiệp, hợp tác xã, chính quyền địa phương hoặc thậm chí các cá nhân.
Hệ thống kinh tế phi tập trung này được xây dựng dựa trên nguyên tắc phân quyền, trao quyền tự chủ về kinh tế cho các địa phương và doanh nghiệp. Mục đích là tạo ra một hệ thống linh hoạt, thích ứng tốt hơn với nhu cầu đa dạng của người dân và doanh nghiệp so với hệ thống tập trung quyền lực. Trong hệ thống này, kế hoạch kinh tế cấp cao vẫn được xây dựng và điều phối ở cấp trung ương, nhưng việc cụ thể hóa và thực thi kế hoạch được giao cho các địa phương và doanh nghiệp.
Điểm mạnh và điểm yếu của hệ thống Decentralized Economy là gì?
Điểm mạnh của hệ thống Decentralized Economy là gì?
Hỗ trợ tổ chức phát triển toàn diện
Do các cấp lãnh đạo phân chia quyền hạn và trách nhiệm cho các đại lý kinh tế trên thị trường, vậy nên họ ít tập trung vào việc giải quyết các vấn đề hàng ngày. Vai trò chủ yếu của các nhà lãnh đạo Chính Phủ là quan tâm đến kế hoạch phát triển dài hạn của đơn vị.
Điều này cho phép các nhân lực quan trọng trong nhiều cấp bậc tham gia vào các thời điểm then chốt của đơn vị. Ví dụ như dự án mở rộng, thuê mướn, phát triển nhân lực và huy động vốn. Nhờ sự góp mặt của nhiều cấp bậc khác nhau, các bước tiến hành được đẩy nhanh tiến độ hơn, thúc đẩy năng lực phát triển tiềm tàng của đơn vị.
Khuyến khích làm việc minh bạch và trách nhiệm giải trình
Việc phân quyền cho phép các cấp quản lý và nhân viên chủ động nắm bắt và làm chủ công việc của mình hơn. Khi được trao quyền, họ sẽ có động lực và trách nhiệm cao hơn để ra quyết định đúng đắn cho lĩnh vực mình phụ trách. Họ sẽ tích cực tìm hiểu kỹ các chi tiết, đánh giá tác động của quyết định và lựa chọn phương án tốt nhất.
Ngoài ra, khi phân quyền, mỗi người chỉ chịu trách nhiệm cho một phạm vi công việc nhỏ hơn, có thể kiểm soát tốt hơn. Do đó, khả năng xảy ra sai sót sẽ ít hơn so với tập trung quyền lực, khi một người phải quyết định tất cả mọi thứ.
Phát triển thêm những nhà lãnh đạo
Khi được giao quyền và trách nhiệm, nhân viên sẽ có cơ hội rèn luyện và thể hiện năng lực lãnh đạo của bản thân. Họ sẽ tích lũy kinh nghiệm ra quyết định, điều phối, quản lý dự án và nhân sự. Những kỹ năng then chốt này sẽ giúp họ trở thành những nhà lãnh đạo giỏi trong tương lai.
Mang tính linh hoạt và có sự đổi mới
Việc cởi mở trao đổi ý tưởng, tương tác giữa người với người sẽ giảm tình trạng trì trệ cũng như các vấn đề tài chính của công ty. Kết quả là sẽ có nhiều cá nhân phát triển nhiều phương án với suy nghĩ mới, cách thức mới, dễ dàng tiếp cận nền kinh tế mới của thị trường.
Ngoài ra, nhân viên ở các bộ phận chuyên môn hoặc các vùng miền đã nắm rõ lợi thế phát triển cũng như tồn tại của thị trường họ đảm nhiệm. Vì vậy, họ chính là những người thích hợp nhất trong việc đề xuất các giải pháp phù hợp và đưa ra kế hoạch phát triển tiềm năng
với thị trường.
Một số điểm yếu còn tồn tại của hệ thống Decentralized Economy là gì?
Những đơn vị mới không có lý tưởng
Các doanh nghiệp khởi nghiệp đang tìm kiếm vị thế trên thị trường cần có người lãnh đạo có tầm nhìn và đủ năng lực để dẫn dắt đúng hướng. Nếu giao quyền cho những người còn thiếu năng lực hoặc chưa có kinh nghiệm, doanh nghiệp sẽ gặp nhiều khó khăn, thậm chí gây ra tổn thất lớn.
Tạo nên sự cạnh tranh độc hại
Các nhà quản lý cùng cấp có thể nhận thức sức mạnh vai trò và giá trị quyết định của bản thân mình, dẫn đến khó khăn trong việc đưa ra quyết định. Thường thì các nhà quản lý sẽ ưu tiên lợi ích của phòng ban mình hơn lợi ích chung, dẫn đến xung đột quyền lợi. Việc thiếu hợp tác và phối hợp giữa các phòng ban cùng cấp có thể dẫn đến cản trở công việc và giảm hiệu quả chung.
Lý do là vì việc cùng cấp bậc khiến việc giải quyết mâu thuẫn bằng cấp trên trở nên khó khăn hơn. Bởi hệ thống quản lý vẫn chưa đưa ra cơ chế giải quyết mâu thuẫn giữa các phòng ban cùng cấp một cách hợp lý nhất. Cũng chính vì nguyên nhân này mà các nhà quản lý có thể từ chối chia sẻ thông tin, hỗ trợ hoặc phối hợp công việc với nhau.
Trùng lặp trong công việc
Một số đơn vị vận hành theo mô hình phi tập trung đã thuê các nhóm hỗ trợ về tin học, nhân sự cho các bộ phận chuyên môn. Cách làm này có thể dẫn đến trùng lặp quy trình và tăng thêm chi phí. Điều này làm phát sinh thêm chi phí cho việc thuê ngoài. Ngoài ra, các quy trình vận hành có thể trùng lặp, thiếu tối ưu vì thiếu sự đồng bộ giữa các bộ phận.
Gây khó khăn trong việc thống nhất các chính sách của đơn vị
Các nhà quản lý từ các phòng ban khác nhau có thể có quan điểm và cách tiếp cận khác nhau đối với các quy chuẩn của đơn vị. Điều này là trở ngại lớn trong việc phát triển, khiến nhiều dự án thiếu sự nhất quán và trở nên thiếu tiềm năng.
Để thành công với mô hình Decentralized Economy, cần cân bằng giữa phân quyền và tập trung hóa. Cụ thể, ban lãnh đạo cần xác định và phân chia rõ ràng quyết định và trách nhiệm sẽ thuộc về phòng ban có thẩm quyền cao nhất. Đồng thời, các phòng ban khác được phân chia công việc phù hợp, hỗ trợ dự án phát triển tốt nhất.
Ví dụ về hệ thống Decentralized Economy
Tiền điện tử là hình thức đã nổi trong thời gian một thập kỷ nay và chưa có dấu hiệu suy giảm. Hiện tại, phần lớn các loại tiền điện tử đều được vận hành và giao dịch bằng đồng tiền định danh của các quốc gia. Tuy nhiên, tiền điện tử không nằm trong danh sách tài sản kiểm soát của chính phủ hay bất kỳ một tổ chức tài chính công nào khác. Những tổ chức tài chính này sẽ tham gia vào hoạt động tiền tệ có giá trị pháp lý như dự trữ quốc gia. Một trong những tổ chức uy tín nhất hiện nay có thể kể đến như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed).
Hiện nay trên thị trường có rất nhiều đồng tiền điện tử khác nhau, tất cả đều có chung các tính năng và ứng dụng. Các đồng tiền điện tử được coi là một phần của hệ thống kinh tế phi tập trung, bởi đây là tài sản được kiểm soát bởi xã hội và không yêu cầu sự can thiệp từ bên thứ ba.
Các giao dịch cho vay hay giao dịch tài chính khác không cần bắt buộc phải thông qua ngân hàng khi sử dụng tiền điện tử. Người dùng có thể thực hiện các giao dịch thanh toán ngay lập tức, bất cứ lúc nào, bất kỳ nơi đâu với chi phí rất thấp.
Các ngân hàng trung ương đã nhận thấy những rủi ro tiềm tàng từ các loại tiền điện tử, nhưng họ đang ở thế khó xử giữa lựa chọn loại bỏ hoàn toàn hoặc đồng nhất chúng với hệ thống tiền tệ thế giới.
Giá trị của các đồng tiền điện tử như Bitcoin không chỉ tạo tác động lên một hệ thống tiền tệ nào đó. Thay vào đó, giá trị của các đồng tiền này sẽ thay đổi qua sự tham gia của cộng đồng.
Với phạm vi toàn cầu, điều này khiến nhiều người không chắc chắn về tính ổn định và bền vững của các đồng tiền điện tử. Các ngân hàng trung ương đang đối mặt với thách thức lớn khi cân nhắc việc tham gia vào các hệ thống tiền điện tử phi tập trung hoặc có nguy cơ bị thay thế dần bởi chúng trong tương lai.
So sánh hệ thống Decentralized Economy vs Centralized Economy
Sự khác biệt dễ nhận thấy nhất giữa hai hệ thống Kinh tế Tập trung (Centralized) và Kinh tế Phi tập trung (Decentralized) là quyền kiểm soát của một và nhiều đơn vị. Trong hệ thống kinh tế tập trung, việc phát triển kinh tế và điều hành sự phát triển thuộc trách nhiệm của những người nắm giữ quyền lực trọng yếu. Ngược lại, hệ thống kinh tế phi tập trung là sự phân quyền giữa hệ thống Chính Phủ và các cấp bậc địa phương.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng một quốc gia theo mô hình kinh tế tập trung không chắc chắn là một sự độc đoán tuyệt đối. Và một quốc gia theo mô hình kinh tế phi tập trung cũng không yêu cầu sự góp mặt của người dân.
Cả hai hệ thống Centralized Economy và Decentralized Economy đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng. Nhưng hãy cùng tìm hiểu về sự khác biệt giữa hai nền kinh tế này để có cái nhìn sâu sắc hơn:
Quá trình tập trung hóa diễn ra vì nhiều nguyên nhân. Một số quốc gia áp dụng mô hình kinh tế tập trung để tăng cường khả năng kiểm soát người dân và giảm bớt quyền lực từ các ban ngành địa phương. Bởi vì chính phủ cho rằng tăng cường kiểm soát chính trị, kinh tế sẽ thúc đẩy phát triển và ổn định xã hội.
Ngược lại, kinh tế phi tập trung được xây dựng dựa trên nguyên tắc phân quyền, trao quyền tự chủ về kinh tế cho các địa phương và doanh nghiệp. Mục tiêu là tạo ra hệ thống linh hoạt, thích ứng tốt hơn với đa dạng nhu cầu của người dân. Việc phân quyền có thể đến từ các cuộc biểu tình, bạo động, khủng hoảng kinh tế hoặc là đi theo lộ trình phát triển đổi mới, cải cách cụ thể.
Về hiệu quả, một số quốc gia theo mô hình kinh tế tập trung có thể đưa ra và áp dụng các chính sách mới nhanh chóng hơn nhờ quy trình ra quyết định ngắn và ít vướng bận hơn. Tuy nhiên, các quyết định có thể tiếp cận đến người dân nhanh chóng nhưng có thể chưa đúng với nhu cầu của người dân.
Ở mô hình kinh tế phi tập trung, người ra thường đưa ra quyết định dựa trên nhu cầu của các địa phương. Do đó, họ có thể đưa ra các quy định, luật lệ phù hợp với nguyện vọng của người dân.Vì vậy mà người đưa ra quyết định phù hợp nhất sẽ là các ban ngành địa phương, người nắm bắt được nhu cầu và mong muốn của người dân tại đây.
Tóm lại, mô hình Centralized Economy hay Decentralized Economy đều sẽ mang lại lợi thế cho nền kinh tế. Nhưng song song đó cũng không thể thiếu những tồn tại chưa được giải quyết. Các quốc gia cần xác định rõ mục tiêu phát triển của mình và điều chỉnh mô hình phù hợp nhất. Theo quan sát từ hệ thống các quốc gia trên thế giới hiện nay, vẫn còn rất nhiều nước áp dụng hệ thống Centralized Economy, trong đó chính phủ nắm quyền kiểm soát rất lớn đối với người dân từ việc làm cho đến mua sắm. Sự gò bó này đã khiến người dân ủng hộ phân quyền, qua đó thúc đẩy sự phổ biến của tiền điện tử.
Nhìn chung, việc phát triển nền kinh tế theo hệ thống Centralized có thể mang lại nhiều lợi ích cho người dân. Tuy nhiên, nó cũng không phải là một sự lựa chọn hoàn hảo khi kìm hãm sự sáng tạo, niềm yêu thích cũng như bị chi phối quá nhiều bởi cơ quan Chính Phủ. Việc hiểu rõ Centralized là gì có thể giúp bạn phân tích được ưu và nhược điểm của hệ thống kinh tế này. Từ đó có một cái nhìn sâu sắc và đúng nghĩa nhất của nó. Ngoài ra, thông qua bài viết, cũng đã chia sẻ thêm về nền kinh tế phi tập trung – Decentralized Economy để bạn có thể so sánh và mở rộng góc nhìn của hệ thống kinh tế.
Xem thêm:
DAG là gì? Thông tin về đồ thị trực tiếp không tuần hoàn
Nguồn gốc ra đời của Financial Capital – Tư bản tài chính
Tôi là Lê Võ Trọng Tú, một Trader Full Time với đam mê phân tích và nhiệt huyết với những con số. Hãy kết nối và chia sẻ cùng chúng tôi – TraderForex. Tôi không hứa sẽ giúp bạn “giàu nhanh”, nhưng tôi sẽ cung cấp cho bạn những “công cụ” để tạo đà phát triển tốt nhất có thể.
