Hiện tượng thiên nga đen được biết đến là một sự kiện rất hiếm khi xảy ra, và nó sẽ để lại những hậu quả nghiêm trọng cho nền kinh tế – tài chính. Hiệu ứng thiên nga đen có tác động mạnh mẽ đối với thị trường chứng khoán, thị trường tiền điện tử. Tính chất đặc trưng của sự kiện này chính là xảy ra bất ngờ, hậu quả để lại đáng ghi nhớ. Trong nội dung hôm nay, cùng Trader Forex tìm hiểu sự kiện thiên nga đen là gì, ảnh hưởng và cách đối phó.
Hiện tượng thiên nga đen – Black Swan là gì?
Theo Nassim, sự kiện thiên nga đen là một sự kiện có xác suất xảy ra rất nhỏ với ba yếu tố chính: không dự đoán được, có ảnh hưởng nghiêm trọng và sau khi nó diễn ra, chúng ta có xu hướng xây dựng một lời giải đáp về hiện tượng này để nó trở nên hợp lý và dễ dự đoán hơn so với bản chất thật sự của nó.
Những minh họa về hiện tượng thiên nga đen tiêu biểu như sự bứt phá mạnh mẽ của Facebook, Vương quốc Anh rút khối Liên minh châu Âu – Sự kiện Brexit là một “thiên nga đen” điển hình. Có thể nói, hiện tượng này luôn tiềm ẩn trong mọi khía cạnh của cuộc sống, nó có thể ảnh hưởng theo mặt tích cực và tiêu cực.
Lý thuyết thiên nga đen hay lý thuyết về những sự kiện thiên nga đen luôn là một phép ẩn. Tức sự kiện không thể lường trước, có ảnh hưởng lớn và giải thích một cách không hợp lý để nó trở nên có lý hơn, dễ dự đoán hơn so với tính chất thật sự.
Thuật ngữ này xuất phát từ một câu nói thời xa xưa, rằng thiên nga đen không hề tồn tại. Tuy nhiên, hiện tại đã có nhiều phát hiện rằng thiên nga đen vẫn xuất hiện trong thiên nhiên.
Lý thuyết do Nassim phát triển đã giúp chúng ta hiểu ra nhiều vấn đề:
- Vai trò không cân đối giữa các sự kiện lớn, không dự đoán dễ dàng, xác suất xảy ra nhỏ, ngoài hệ thống kỳ vọng lịch sử, khoa học, tài chính và công nghệ thông thường.
- Bản chất không thể tính được khả năng các sự kiện hiếm xảy ra bởi hậu quả sử dụng các giải pháp khoa học (bản chất xác suất cực nhỏ).
- Các quan điểm tâm lý làm cho một số người không thấy được, bao gồm những cá nhân, tập thể không chắc chắn (tình trạng bất ổn) và trọng trách cao cả của một sự kiện hiếm khi xảy ra trong lịch sử.
Thông qua các yếu tố do Nassim phát triển để nhận biết một hiện tượng thiên nga đen, chúng ta cần nghiên cứu các yếu tố sau:
- Sự kiện mang tính chất xảy ra bất ngờ (Với người quan sát).
- Hiện tượng có tác động lớn.
- Sau sự kiện thiên nga đen diễn ra lần đầu tiên, nó đã được lý giải giống như đã được dự báo trước. Tức là, vấn đề liên quan đã có từ trước nhưng không được đề cập trong các chính sách hạn chế rủi ro. Nói một cách khác, hiện tượng được lý giải một cách hợp lý để có khả năng xuất hiện hiện tượng này.
Các hiện tượng thiên nga đen ảnh hưởng nền kinh tế – tài chính
Bong bóng dot-com
Bong bóng dot-com năm 2001 là một hiện tượng thiên nga đen xảy ra vào đầu thế kỷ 21 và có tác động nghiêm trọng đến nền kinh tế Hoa Kỳ cũng như thế giới. Ở thời điểm này, hệ thống mạng bắt đầu có những bước phát triển và cổ phiếu của các công ty công nghệ được đầu tư mạnh mẽ.
Rất nhiều các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực này đã niêm yết cổ phiếu và chứng kiến giá cổ phiếu của họ tăng vọt. Các quỹ đầu tư rủi ro cũng đổ tiền vào những doanh nghiệp công nghệ với mức định giá cao. Giá cổ phiếu tăng mạnh trong giai đoạn đầu, làm cho chỉ số thị trường chứng khoán tăng trong ngắn hạn. Tuy nhiên, thị trường tăng vọt quá nhanh, bong bóng hình thành và sụp đổ, thị trường chứng khoán giảm mạnh và hiệu ứng thiên nga đen đã làm cho nền kinh tế suy thoái bắt đầu vào đầu những năm 2000.
Năm 2008, sự sụp đổ của thị trường bất động sản Hoa Kỳ đã gây ra cuộc khủng hoảng tài chính trên toàn thế giới. Sự bùng nổ của bong bóng bất động sản dẫn đến sự mất khả năng thanh toán của các tổ chức tài chính. Hệ quả là hàng loạt định chế tài chính lớn lao đao, thậm chí là đi đến nguy cơ phá sản (chẳng hạn như Lehman Brothers).
Thị trường chứng khoán Hoa Kỳ sụp đổ dẫn theo nhiều hậu quả nghiêm trọng, trong đó ảnh hưởng đến các thị trường khác trên thế giới. Chỉ số bình quân công nghiệp Dow Jones đã từng có thời điểm đóng cửa ở mức thấp nhất từ tháng 4/1997 và 9/3/2009. Cụ thể, chỉ số giảm 20% chỉ trong 6 tuần.
Thị trường chứng khoán châu Âu cũng có tình hình giống như vậy. Ở châu Á, thị trường Nhật Bản dù được xem là ổn định nhất nhưng cũng ghi nhận chỉ số Nikkei ở mức thấp nhất mọi thời đại vào tháng 10 năm 2008. Riêng với nước ta, chỉ số VN-Index đã giảm xuống 70% ở quý 1/2008, nằm ở mức thấp nhất toàn cầu.
Lạm phát tại Zimbabwe
Năm 2008 cũng là giai đoạn ghi nhận sự kiện thiên nga đen ở Zimbabwe khi tình hình lạm phát ở đây cao nhất trong lịch sử với 79,6 tỷ phần trăm. Điều này gây tác động nặng nề với nền kinh tế quốc gia này.
Vào tháng 3 năm 2007, Zimbabwe bước vào thời kỳ siêu lạm phát. Tỷ lệ lạm phát không kết thúc cho đến năm 2009, cho đến khi quốc gia này từ bỏ đồng tiền chính của mình. Tình hình lạm phát ở Zimbabwe là một trong những cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất từ trước đến nay, lớn thứ hai trong lịch sử, sau cuộc khủng hoảng siêu lạm phát tại Hungary vào năm 1946.
Giá trị hàng hóa tăng gấp đôi sau mỗi 15,6 giờ. Ghi nhận rõ nhất là Ngân hàng Trung ương liên tục phát hành tiền giấy mệnh giá rất lớn, tháng 1/2008 tiền giấy mệnh giá 20 triệu USD được phát hành, cho đến ngày 21/7/2008 là tiền giấy mệnh giá 100 tỷ đô la được phát hành.
Ngân hàng Trung ương Thuỵ Sĩ không can thiệp tỷ giá của CHF và EUR năm 2015
Đã có nhiều minh chứng gần đây về việc các sự kiện thiên nga đen có thể tác động đến thị trường chứng khoán như thế nào. Mới đây hơn, Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ đã quyết định không can thiệp vào tỷ giá hối đoái Franc so với Euro vào tháng 1 năm 2015.
Tài chính và thị trường chứng khoán đã mất cảnh giác tuyệt đối. Các ngân hàng lớn bao gồm Citigroup và Deutsche Bank mất khoảng 150 triệu USD vì Franc Thụy Sĩ, nó đã dịch chuyển mạnh mẽ lên mức 30% so với Euro. Thị trường bất ổn hoàn toàn. Vàng tăng lên 45 đô la chỉ với một ngày. Hiện tượng thiên nga đen của Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ đã để lại hậu quả tồi tệ. Nhưng điều đáng nói nó chỉ là một trong số các hậu quả nghiêm trọng từ năm 2000.
Sự kiện Brexit
Ngày 23/6/2016, cử tri Anh bỏ phiếu ủng hộ Vương quốc Anh rời Liên minh châu Âu (Sự kiện Brexit). Đây được đánh giá là một câu chuyện mang tính điển hình về sự kiện thiên nga đen. Bản thân “Brexit” là viết tắt của từ “British” và “Exit” – nghĩa là việc Vương quốc Anh rời Liên minh châu Âu. Sự kiện chính thức diễn ra vào ngày 31 tháng 1 năm 2020, đánh dấu sự kết thúc lịch sử 47 năm của Vương quốc Anh với tư cách là thành viên của EU và các tổ chức khác của EU.
Hiệu ứng thiên nga đen rõ rệt nhất của sự kiện Brexit là sự sụt giảm lớn nhất của đồng bảng Anh trong 30 năm. Tiếp đó, có thêm hai lần sụt giảm đáng kể và xu hướng giảm được duy trì trong năm 2017 và 2019. Kết quả là giá trị của đồng bảng Anh so với đồng Euro và đô la Mỹ ở mức thấp mới vào tháng 8 năm 2021.
COVID-19 có được gọi là sự kiện thiên nga đen?
Đại dịch COVID-19 là một sự kiện kịch tính và bất ngờ đến mức một số người đã đưa nó vào danh sách các sự kiện thiên nga đen. Tuy nhiên, Taleb không đồng ý rằng COVID-19 là hiện tượng thiên nga đen vì đặc điểm ban đầu của xác suất thiên nga đen là không hợp lý.
Những nhà dịch tễ học và quan chức y tế cộng đồng không xem các đại dịch như vậy là sự kiện mang tính bất ngờ, không dự báo trước. Nói đúng hơn thì nó là điều sẽ xảy ra trong tương lai.
Phương án đối phó và phòng tránh trước sự kiện thiên nga đen
Tính chất của sự kiện thiên nga đen là sự kiện có tỷ lệ không thể đoán trước nên các biện pháp phòng tránh thường không mấy hiệu quả. Ngoài ra, hiệu ứng lây lan tâm lý sau hiện tượng thiên nga đen càng khiến tác động của sự kiện lớn hơn, hình thức hiệu ứng domino đổ vỡ trong các ngành nghề khác.
Đối với những người giao dịch trên thị trường tài chính, điều cần nhớ là các bạn hãy luôn cẩn thận, cảnh giác với “những con thiên nga đen xuất hiện” và luôn có tâm lý “bảo vệ tiền trong tài khoản là quan trọng nhất”. Hãy căn cứ vào những gì xảy ra trong quá khứ, và hướng tới tương lai. Luôn cân nhắc rủi ro trước lợi nhuận khi giao dịch trên thị trường có nhiều biến động này.
Cụ thể, các bạn cần thực hiện đủ 3 yếu tố dưới đây để đối phó và phòng tránh sự kiện thiên nga đen xuất hiện:
Quản lý rủi ro
Hãy luôn ghi nhớ rằng, cắt lỗ (stop loss) là bảo hiểm của bạn trên thị trường. Và luôn thiết lập mức dừng lỗ cho tất cả các giao dịch. Bạn không nên bỏ tất cả trứng vào một giỏ (hạn chế all in không tất tay). Giao dịch một số lượng lớn các vị thế nhỏ và không bao giờ giao dịch khi rủi ro bằng hoặc vượt quá lợi nhuận dự đoán.
Cập nhật các sự kiện, thông tin nhanh chóng và kịp thời
Các sàn giao dịch ngoại hối luôn có hệ thống tin tức và hỗ trợ cập nhật kịp thời. Trong thị trường giao dịch Forex đầy sự biến động, việc đặt cảnh báo lịch kinh tế và thường xuyên quan tâm đến các sự kiện vĩ mô là điều bắt buộc. Điều này nhằm đảm bảo các bạn luôn bám sát các sự kiện quan trọng – tiềm ẩn nguy cơ trở thành hiện tượng thiên nga đen.
Đầu tư một cách cẩn thận
Khi gặp những biến cố bất lợi, hãy bình tĩnh suy nghĩ và đưa ra những quyết định đúng đắn nhất. Nếu cần, hãy chấp nhận mức dừng lỗ và điều chỉnh danh mục đầu tư của bạn trước khi bạn dừng nó. Xây dựng các phương pháp giao dịch phòng ngừa rủi ro như Hedge để hạn chế rủi ro cho tài khoản của bạn. Bên cạnh đó, hãy chắc chắn rằng bạn luôn có dòng tiền từ các khoản đầu tư khác để phòng tránh rủi ro.
Ba yếu tố chính để phòng ngừa rủi ro trước sự kiện thiên nga đen trên đây sẽ giúp bạn tránh được những bất ổn bất ngờ không dự báo trước được. Ngay cả những nhà giao dịch dày dạn kinh nghiệm và các ngân hàng lớn cũng phải chịu hậu quả đắng khi không quan tâm đến các biến động giống với bản chất của lý thuyết thiên nga đen. Điển hình là sự kiện “18 phút kinh hoàng làm biến động thị trường Nickel vào ngày 08/03/2022),
Sự kiện 18 phút kéo dài kinh hoàng về việc ông trùm Xiang Guangda đã khiến hoạt động giao dịch Niken bị đóng băng vô thời hạn. Các nhà giao dịch và ngân hàng lớn rơi vào tình trạng bất ổn vì các cuộc gọi ký quỹ và có khả năng xảy ra một loạt vụ vỡ nợ của công ty. Các nhà giao dịch chứng kiến sự tăng giá mạnh trong sự kinh hoàng và kinh ngạc. Vào lúc 5:42 sáng, Niken đạt mức giao dịch cao nhất mọi thời đại, tăng 30.000 đô la chỉ sau vài phút. Sau 6 giờ sáng, giá Niken vượt mốc 100.000 USD/tấn.
Giá Niken tăng trưởng 250% trong vòng chưa đến 24 giờ đã khiến lĩnh vực giao dịch hàng hóa rơi vào tình trạng hỗn loạn, khiến các nhà giao dịch bán khống thiệt hại hàng tỷ đô la và khiến sàn giao dịch kim loại Luân Đôn (LME) lần đầu tiên phải tạm dừng giao dịch sau một thời gian là 3 thập kỷ.
Hàng loạt ngân hàng và công ty môi giới như JPMorgan, BNP Paribas và Standard Chartered rơi vào trạng thái “đau khổ”. Họ buộc phải “đóng cửa” giao dịch bằng cách thiết lập các vị thế bán khống của riêng mình trên LME. Bây giờ, họ phải trả một khoản tiền ký quỹ rất lớn trên sàn giao dịch, nhưng họ không nhận tiền ký quỹ từ người dùng của mình. Một vài sau đó đã nhanh chóng đổ vào mua lại hợp đồng Niken, khiến giá trị kim loại tăng cao.
Sau đó, LME đã đưa ra một quyết định trước giờ chưa từng có. Họ quyết định hủy toàn bộ giao dịch trị giá khoảng 3,9 tỷ USD diễn ra vào sáng 8/3. Động thái này loại bỏ yêu cầu các nhà giao dịch phải trả tiền ký quỹ khi Niken ở mức 80.000 đô la dựa trên mức giá đóng cửa của ngày hôm trước là 48.078 đô la. Ngay cả ở những mức giá đó, những người dùng của LME sẽ không thể trả khoản tiền ký quỹ khoảng 500 triệu đô la liên quan đến các vị thế bán khống của họ trên sàn giao dịch.
Nhìn vào bằng chứng thực tế đối với Niken, bạn có thể thấy rằng nếu các ngân hàng và nhà giao dịch không bỏ qua tin tức về việc một đợt short squeeze đối với công ty Niken hàng đầu Trung Quốc, nếu họ chuẩn bị sẵn sàng và mở các vị thế phòng ngừa rủi ro hoặc ít nhất là đặt các mức cắt lỗ kỹ càng hơn đối với những vị thế bán khống thì họ đã không nhận lệnh gọi ký quỹ là 80.000 đô la.
Thông qua thông tin về hiện tượng thiên nga đen ngày hôm nay, các bạn đã có cái nhìn sâu sắc về bức tranh thị trường đa dạng và đầy biến động. Có thể thấy sự kiện thiên nga đen mang tính chất không thể lường trước được và nó mang lại hậu quả nghiêm trọng đối với nền kinh tế, tài chính thế giới. Tuy nhiên, với những hiện tượng thiên nga đen trong quá khứ, chúng ta đã có được những bài học, các giải pháp đối phó, phòng ngừa rủi ro. Theo dõi Trader Forex và xem thêm nhiều thông tin mới nhất nhé.
Tôi là Lê Võ Trọng Tú, một Trader Full Time với đam mê phân tích và nhiệt huyết với những con số. Hãy kết nối và chia sẻ cùng chúng tôi – TraderForex. Tôi không hứa sẽ giúp bạn “giàu nhanh”, nhưng tôi sẽ cung cấp cho bạn những “công cụ” để tạo đà phát triển tốt nhất có thể.
